प्रस्तावना — जनतेचा उत्साह आणि शोकांतिका
IPL 2025 मधील सर्वात मोठी बातमी म्हणजे अखेर RCB — रॉयल चॅलेंजर्स बेंगळुरूचा ऐतिहासिक विजय. ज्या संघाने वर्षानुवर्षे अपयशाच्या छायेत संघर्ष केला, त्यांच्यासाठी हा विजय केवळ ट्रॉफी जिंकण्याचा नव्हे, तर चाहत्यांच्या विश्वासाला जगापुढे सिध्द करण्याचा क्षण होता. यामुळे संपूर्ण बेंगळुरूमध्ये जल्लोष, आनंदोत्सव आणि उत्साहाचं वादळ उसळलं. लाखो नागरिक रस्त्यावर उतरले. सोशल मीडियावरून हॅशटॅग ट्रेंड झाले. रस्त्यांवर तिरंगा आणि RCB च्या रंगांनी व्यापलेलं दृश्य पाहून कोणीही भारावून जाईल.
पण या आनंदाच्या क्षणीच एक दुःखद अध्याय घडला — स्टँपेडचा धक्कादायक प्रकार. गर्दीत नियंत्रण नसल्यामुळे अनेकांनी जीवघेणा त्रास सहन केला. काहींना श्वास घेणं कठीण झालं, काहीजण चेंगराचेंगरीत जखमी झाले. पोलिसांची उपस्थिती असूनही व्यवस्थापनाचं अपयश स्पष्ट दिसलं. घटनास्थळी वैद्यकीय सुविधा उशिरा पोहोचल्या. अनेक व्हिडीओ आणि फोटो सोशल मीडियावर व्हायरल झाले, ज्यातून सामान्य लोकांचा असहाय चेहरा समोर आला.
या घटनेमुळे एक मोठा प्रश्न उपस्थित होतो — विजयाचा आनंद व्यक्त करताना प्रशासन सजग का नव्हतं? एवढा मोठा कार्यक्रम असताना लोकांची सुरक्षितता, आपत्ती व्यवस्थापन आणि सार्वजनिक वाहतुकीची योग्य आखणी का करण्यात आली नाही? आणि सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे, जेव्हा सत्तेची सूत्रे तुमच्या हाती असतात, तेव्हा केवळ जल्लोष नव्हे, तर जबाबदारीही स्वीकारावी लागते.
ही प्रस्तावना केवळ घटनेची पार्श्वभूमी नाही — ही जबाबदारीपासून दूर पळणाऱ्या राजकारणाची सुरुवात आहे.
बंगळुरूची तयारी आणि अपयश — नेमकं कुठं चुकलं?
RCB च्या ऐतिहासिक विजयानंतर बेंगळुरू शहरातील विजय मिरवणूक (Victory Parade) हा लाखो चाहत्यांसाठी एक अविस्मरणीय क्षण होता. मात्र, या उत्साहाच्या पार्श्वभूमीवर जे काही घडलं, त्याने उत्सवाचा आनंद काही क्षणातच दहशतीच्या आणि निराशेच्या वातावरणात रूपांतरित केला.
या कार्यक्रमासाठी अंदाजे पाच लाखांहून अधिक लोकांनी शहरातील एम.जी. रोड, ब्रिगेड रोड, कंबन पार्क परिसरात गर्दी केली. इतक्या मोठ्या प्रमाणावर लोक येणार हे अगोदरच स्पष्ट होते — सोशल मीडियावर सातत्याने पोस्ट्स, इंस्टाग्राम स्टोरीज, RCB संघातील खेळाडूंचे टीझर — सर्व काही त्या दिशेनेच संकेत देत होते. तरीही, बेंगळुरू महानगरपालिका (BBMP) आणि राज्य पोलीस दल यांनी पूर्वतयारीच्या नावाने फारसं काही केलं नव्हतं.
बॅरिकेडिंग अपुरी, वाहतूक व्यवस्थापन ढासळलेलं, वैद्यकीय पथके उशिरा पोहोचलेली, आपत्ती व्यवस्थापन यंत्रणा सज्ज नव्हती — ही सगळी लक्षणं सत्ताधारी काँग्रेस सरकारच्या प्रशासकीय अपयशाची ठळक उदाहरणं ठरली. यापैकी अनेक घटक अगदी मूलभूत आणि प्रत्येक मोठ्या सार्वजनिक कार्यक्रमासाठी अत्यावश्यक मानले जातात. पण येथे तेच दुर्लक्षित झालं.
घटनेनंतर काही तासांनी राज्य सरकारकडून निवेदन जारी करण्यात आलं की “आपण परिस्थितीवर नियंत्रण मिळवलं आहे.” पण त्या वेळपर्यंत अनेकजण जखमी झाले होते, काहीजण बेहोश झाले होते, आणि काहींची अवस्था गंभीर होती. आरसीबीच्या खेळाडूंना देखील फॅन्सच्या सुरक्षेची चिंता वाटू लागली, आणि काही वेळा वाहनांची दिशा बदलून अन्य मार्गाने पुढे जाण्याचे प्रयत्न केले गेले.
अशा परिस्थितीत एक प्रश्न उपस्थित होतो — सत्ताधारी म्हणून काँग्रेस सरकारने कोणती जवाबदारी घेतली? आणि जर हाच प्रकार एखाद्या इतर राज्यात किंवा इतर पक्षाच्या नेतृत्वात घडला असता, तर त्याच काँग्रेसने जोरदार आंदोलन केलं नसतं का?
काँग्रेसवर प्रश्नांची सरबत्ती — जबाबदारी स्वीकारायची की आरोप करायचे?
घटनेनंतर सोशल मीडियावर आणि माध्यमांमध्ये काँग्रेस सरकारवर ताशेरे ओढले गेले. “इतक्या मोठ्या शहरात, इतक्या प्रतिष्ठेच्या संघाच्या विजयानंतर, तुम्ही एक मिरवणूकही नीट हाताळू शकत नाही?” — असा स्वर सर्वत्र ऐकायला मिळाला. सामान्य नागरिक असो किंवा राजकीय टीकाकार, सगळ्यांचा रोष एका मुद्द्यावर केंद्रीत होता — सत्तेत असताना तुम्ही काय केलं?
या घटनेने केवळ प्रशासकीय निष्काळजीपणाचं दर्शन घडवलं नाही, तर ती एक राजकीय दुटप्पीपणाची झलक देखील ठरली. कारण याच काँग्रेसने पूर्वी इतर राज्यांमधील किंवा केंद्र सरकारच्या काळात घडलेल्या दुर्घटनांवर — उदाहरणार्थ २०१३ च्या महाकुंभ स्टँपेडवर — जोरदार टीका केली होती. त्यावेळी त्यांचा सुर होता, “सरकार अपयशी ठरली, नियोजन फसले.” आज मात्र, सत्तेवर असताना तेच प्रश्न आणि तक्रारी कुठं गायब झाल्या?
या घटनेच्या पार्श्वभूमीवर काँग्रेसने एक औपचारिक निवेदन जरी केलं असलं, तरी जबाबदारीचा ठाम स्वीकार आणि दोषींवर कारवाई या बाबतीत ते अस्पष्ट होते. हा दृष्टिकोन लोकांच्या मनात प्रश्न निर्माण करणारा ठरला — की सत्ता मिळाल्यावर पक्षाची भूमिका कशी बदलते?
राजकारणामध्ये एक गोष्ट अत्यंत महत्त्वाची असते — सत्ता मिळवणं एक गोष्ट, पण ती जबाबदारीने सांभाळणं अधिक मोठं काम. RCB विजयाचा आनंद साजरा करणं योग्यच, पण तो साजरा करताना लाखो नागरिकांचा जीव धोक्यात गेला तर त्याची जबाबदारी कोण घेणार?
याच संदर्भात काँग्रेसवर आज प्रश्नांची सरबत्ती होतेय. आणि ती फक्त विरोधकांकडूनच नाही, तर स्वतःच्या मतदारांकडूनही आहे — कारण घटना राजकीय असो वा सामाजिक, जबाबदारी सर्वप्रथम सत्ताधाऱ्यांचीच असते.
राजकीय दुटप्पीपणा — कालचे आरोप आणि आजचे वास्तव
२०१३ मध्ये उत्तर प्रदेशातील अल्लाहाबादमध्ये महाकुंभ मेळ्यादरम्यान झालेल्या भयानक स्टँपेडमध्ये ३६ जणांचा मृत्यू झाला होता. ही घटना घडल्यानंतर संपूर्ण देशभरातून आणि विशेषतः काँग्रेस नेत्यांकडून तेव्हाच्या राज्य सरकारवर आणि केंद्रातल्या व्यवस्थेवर प्रचंड टीका झाली होती. “अशा मोठ्या धार्मिक कार्यक्रमात जर नियोजन ढासळत असेल, तर ती सरकारची जबाबदारी आहे,” हे मत वारंवार मांडलं गेलं. त्याकाळी काँग्रेसने “प्रशासन अपयशी ठरलं” असा ठपका ठेवत राजकीय लाभ मिळवण्याचा प्रयत्न केला होता.
मात्र आज, जेव्हा खुद्द काँग्रेसच्या नेतृत्वाखालील सरकार असलेल्या कर्नाटकमध्ये RCB च्या मिरवणुकीत हजारो लोक धोक्यात आले, काही जखमी झाले, तर त्या वेळची तडफदार भूमिका कुठे गायब झाली? ना कोणत्याही वरिष्ठ नेत्याने खुली माफी मागितली, ना अपयशाची स्पष्ट कबुली दिली. केवळ परिस्थिती नियंत्रणात आहे, अशी नेहमीची प्रशासनिक भाषा वापरून प्रकरण थोपवण्याचा प्रयत्न झाला.
हीच राजकीय दुटप्पीपणा म्हणावा लागेल. जेव्हा घटना इतर पक्षाच्या सत्ताकाळात घडते, तेव्हा त्यावर आक्रमक टीका करणं, आणि जेव्हा तीच परिस्थिती स्वतःच्या हातात असते, तेव्हा शांत राहून चुकांवर पांघरून टाकणं — ही दुहेरी भूमिका लोकांना खटकते. कारण आजचा नागरिक हे व्यवस्थित पाहतोय, समजतोय आणि स्मरणात ठेवतोय.
राजकारण हे केवळ आरोप-प्रत्यारोपांचं माध्यम राहिलं पाहिजे का? की ते उत्तरदायित्व आणि पारदर्शकतेचं आरस व्हायला हवं? आज काँग्रेसने जेव्हा स्वतःच्या राज्यात ही दुर्घटना अनुभवली, तेव्हा ही एक संधी होती — केवळ नियोजन सुधारण्याची नव्हे, तर भूतकाळातील आपल्याच भूमिकेची आठवण ठेवून आपलं सध्याचं वर्तन योग्य रितीने ठरवण्याची.
पण दुर्दैवाने, काँग्रेसने ही संधी गमावली.
मोठ्या सार्वजनिक कार्यक्रमांचे धडे — कोण शिकतं आणि कोण चुकतं?
भारतासारख्या लोकसंख्या असलेल्या देशात, लाखोंच्या उपस्थितीत कार्यक्रमांचं आयोजन करणं ही केवळ एक साजिरं प्रकरण नसतं — ती एक गंभीर, नियोजनबद्ध, आणि जबाबदारीची प्रक्रिया असते. त्यामुळेच गणपती विसर्जन, कुंभमेळा, जगन्नाथ रथयात्रा यांसारख्या धार्मिक आणि सामाजिक कार्यक्रमांत सुरक्षेचं महत्त्व सर्वाधिक ठरतं.
या पार्श्वभूमीवर बघितल्यास, बेंगळुरूतील RCB विजय मिरवणूक यासाठी पुरेशा तयारीची अपेक्षा ठेवणं अगदीच स्वाभाविक होतं. उत्सवाचा स्वरूप किती भव्य असेल, याचा अंदाज प्रशासनाला नव्हता का? लाखोंचा जनसागर एकाच दिशेने वाहतो आहे, अशा वेळी आपत्ती व्यवस्थापन, पोलिस दलाची उपस्थिती, वैद्यकीय मदत, वाहतूक नियंत्रण आणि ग्रीन कॉरिडॉर यांसारख्या गोष्टी अवश्य ठरतात. पण इथे हे सर्व पातळ्यांवर अक्षम्य त्रुटी झाल्या.
दुसरीकडे, काही राज्यांतील प्रशासन उदाहरण म्हणून पुढे ठेवावं असं कार्य करताना दिसलं आहे. महाराष्ट्रातल्या गणेशोत्सवात मुंबई पोलिसांचं नियोजन, ड्रोन तपासणी, GPS ट्रॅकिंग, जलद वैद्यकीय प्रतिसाद पथकं — या सर्व गोष्टींचं परीक्षण अनेकांनी केलं आहे. केवळ गर्दी नियंत्रण नव्हे, तर लोकांच्या सुरक्षिततेसाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर आणि स्वयंसेवी संस्थांचा समावेशही केला जातो.
त्यामुळे RCB च्या मिरवणुकीतील दुर्घटनेनंतर कर्नाटक प्रशासनाने आत्मपरीक्षण करणं अत्यंत आवश्यक आहे. ही केवळ एक मिरवणूक नव्हती — ती लाखो चाहत्यांच्या भावना, क्रिकेटप्रेम, आणि देशातील क्रिकेट संस्कृतीचं प्रतिबिंब होती. त्या भावनांवर असा दुःखद अध्याय कोरला जाणं हे राज्याच्या नियोजन अपयशाचं जिवंत उदाहरण ठरतं.
ही वेळ आहे एक धडा घेण्याची — की कोणत्या पद्धतीने मोठ्या आयोजनांची आखणी केली पाहिजे, आणि यामध्ये राजकारण बाजूला ठेवून केवळ सामान्य नागरिकांच्या सुरक्षिततेसाठी सर्वकाही झोकून देणं किती महत्त्वाचं आहे.
निष्कर्ष — लोकशाहीत जबाबदारीची गरज, केवळ टीकेची नव्हे
लोकशाहीत मतं मिळवणं ही केवळ सुरुवात असते. खरी कसोटी असते ती सत्ता मिळाल्यानंतर लोकांच्या अपेक्षा, सुरक्षा आणि भावनांचं जतन करण्याची. RCB विजय मिरवणुकीसारख्या कार्यक्रमांत नागरिक केवळ चाहत्याच्या भूमिकेत नसतात, तर ते एका सरकारच्या यंत्रणेवर विश्वास ठेवून त्या गर्दीत सामील होतात. आणि जेव्हा त्या गर्दीचा आनंद क्षणात शोकांतिकेत बदलतो, तेव्हा तो फक्त नियोजनाचा दोष नसतो — तो विश्वासघात ठरतो.
या घटनेनं हे पुन्हा अधोरेखित केलं की, प्रत्येक सत्ताधाऱ्याला आपल्या कृतीवर, अपयशावर आणि चुकांवर जबाबदारी घ्यावी लागते. केवळ विरोधकांच्या चुका दाखवत राहणं सोपं आहे, पण स्वतःच्या कार्यकाळात त्याच चुका पुनरावृत्त होऊ नयेत यासाठी कठोर नियोजन आणि पारदर्शक कार्यपद्धती गरजेची आहे.
आज जर काँग्रेसने खुल्या मनाने कबुली दिली असती की काही ठिकाणी नियोजन कमी पडले, तर कदाचित लोकांचा रोष काही प्रमाणात तरी कमी झाला असता. पण जबाबदारीपासून पळ काढणं आणि “सर्व काही नियंत्रणात आहे” अशी पूर्वपरिचित भाषा वापरणं, याने केवळ रोष वाढतो.
या घटनेतून एक गोष्ट स्पष्ट होते — नागरिक आता सूज्ञ आहेत. त्यांना केवळ राजकीय भाषणं नव्हे, तर प्रत्यक्ष कृती पाहिजे. कोणत्याही पक्षाने, कोणत्याही राज्यात काम केलं तरी, जर प्रशासन अपयशी ठरत असेल, तर त्याचा निषेध होणारच.
RCB च्या विजयाच्या निमित्ताने एक आनंददायक पर्व घडायला हवं होतं — पण दुर्दैवाने त्यावर राजकीय दुटप्पीपणाचं सावट पडलं. हे सावट दूर करण्याचा एकमेव मार्ग आहे — दोष स्वीकारणं, त्यावर कारवाई करणं आणि भविष्यात यापेक्षा अधिक सक्षम नियोजन करणं.
कारण सत्ताधाऱ्यांचं खरं यश हे निवडणुकीत नव्हे, तर संकटाच्या क्षणी घेतलेल्या जबाबदारीच्या निर्णयांमध्ये दिसतं.
