आरसीबी आयपीएल विजयानंतर चेंगराचेंगरीत ११ मृत्यू

आरसीबी आयपीएल विजयानंतर चेंगराचेंगरी झाल्याने विजयोत्सवाचा आनंद क्षणात शोकांतिका बनला. बंगळुरूच्या एम. चिन्नास्वामी स्टेडियमबाहेर निर्माण झालेल्या या गर्दीतील चेंगराचेंगरीत ११ निरपराध चाहत्यांना आपला जीव गमवावा लागला आणि अनेक जखमी झाले coastaldigest.comsports.ndtv.com. या दुर्दैवी घटनाक्रमामुळे कर्नाटक सरकारपासून बीसीसीआयपर्यंत सर्वांवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित झाले आहे. या घटनेची पार्श्वभूमी, गर्दी नियंत्रणातील चुका, सरकारी प्रतिक्रिया व कायदेशीर कारवाई, आरसीबी फ्रँचायझी व स्थानिक क्रिकेट संघटनेची जबाबदारी, बीसीसीआयचे संभाव्य पाऊल आणि सोशल मीडियावर उमटलेला संताप यांचा आपण आढावा घेऊ.

घटनेची पार्श्वभूमी

आरसीबी (रॉयल चॅलेंजर्स बंगळुरू) संघाने आयपीएलच्या १८ वर्षांच्या इतिहासात पहिल्यांदाच विजेतेपद मिळवले crictracker.com. ३ जून २०२५ रोजी अहमदाबाद येथील अंतिम सामन्यात पंजाब किंग्जचा पराभव करत आरसीबीने बहुप्रतीक्षित आयपीएल ट्रॉफी उंचावली indianexpress.com. बंगळुरूमधील चाहत्यांमध्ये जल्लोषाची लाट उसळली आणि दुसऱ्याच दिवशी म्हणजे ४ जून रोजी संघाच्या सत्कारासाठी विजयी परेड व सार्वजनिक सोहळ्याचे आयोजन करण्यात आले होते indianexpress.com. कर्नाटक सरकारच्या विद्यान सौधा (विधानसौधा) इमारतीपासून चिन्नास्वामी स्टेडियमपर्यंत उघड्या बसमधून रॅली आणि नंतर स्टेडियममध्ये विजयोत्सव समारंभ अशी रूपरेखा होती. या कार्यक्रमासाठी ऑनलाइन मोफत पासेस मर्यादित संख्येत उपलब्ध करून देण्यात आले होते indianexpress.com.

विजयी सोहळ्याची बातमी वार्ताहर आणि सोशल मीडियातून पसरताच चाहत्यांची प्रचंड गर्दी उसळली. अपेक्षेपेक्षा कितीतरी पटीने अधिक लोक परिसरात जमले. अहवालांनुसार तब्बल दोन लाखांहून अधिक चाहते स्टेडियम आणि विधानसौधा परिसरात जमले होते, तर स्टेडियमची आसनक्षमता फक्त सुमारे ३५,००० आहे uniindia.com. अनेक चाहते कोणतेही पासेस किंवा तिकीट नसतानाही आपल्या आवडत्या संघाला पाहण्यासाठी गर्दीत आले. संध्याकाळी समारंभ सुरू होण्याच्या आधीच परिस्थिती हाताबाहेर जाऊ लागली. चाहत्यांची क्षणोक्षणी वाढणारी संख्या आणि उतावीळपणा यामुळे स्टेडियमबाहेरील प्रवेशद्वारांवर प्रचंड चेंगराचेंगरी झाली. या अफरातफरीत ११ जणांचा दुर्दैवी मृत्यू झाला आणि जवळपास ५० पेक्षा अधिक जखमी झाले आहेत coastaldigest.comsports.ndtv.com. मृतांमध्ये काही किशोरवयीन तरुणांचाही समावेश असल्याचे समोर आले आहे (अंदाजे ४ तरुण-तरुणी मृत्युमुखी) timesofindia.indiatimes.com. विजयाचा जल्लोष काही क्षणांतच शोकाकूल वातावरणात बदलला. ज्यासाठी हजारो चाहते आनंदाने जमले होते, तेथे आता हंबरडा आणि गोंधळाचे दृश्य निर्माण झाले होते.

काय चुकलं? गर्दी नियंत्रण आणि आयोजनातील त्रुटी

या दुर्दैवी घटनेमागील मुख्य कारण म्हणजे आयोजनातील ढिसाळपणा आणि प्रभावी गर्दी नियंत्रणाचा अभाव. आरसीबीच्या विजयानंतर लगेचच पुढच्या दिवशी कार्यक्रम ठेवण्याचा निर्णय चुकीचा ठरला, कारण पुरेशी पूर्वतयारी आणि सुरक्षा व्यवस्था उभारण्यास वेळच मिळाला नाही. पोलिस आणि प्रशासनाने वरिष्ठ पातळीवर बैठका घेत मार्गदर्शक सूचना जाहीर केल्या होत्या, परंतु त्या प्रत्यक्षात राबवल्या गेल्याचे दिसले नाही indiatoday.inindiatoday.in. सोशल मीडियावरही कार्यक्रमाबाबत स्पष्ट माहितीचा अभाव होता, ज्यामुळे अनेक चाहते गोंधळले व विनापासेसही थेट स्टेडियमवर येऊन जमले thehindu.com. आयोजकांकडून चाहते येण्याच्या अंदाजात मोठी तफावत राहिली. मर्यादित क्षमतेपेक्षा कित्येक पटीने जास्त गर्दी येण्याची शक्यता असताना सुरक्षाव्यवस्था त्यानुसार वाढवण्यात आली नाही.

घटनास्थळी नेमक्या कोणत्या चुका झाल्या, यावर एक नजर टाकूया:

• प्रचंड गर्दीचा अंदाज न चोख लावणे: विजय उत्सवासाठी लाखोंची उपस्थिती होऊ शकते, हा अपेक्षित होतं. तरीही आयोजकांनी आणि स्थानिक प्रशासनाने पुरेशा प्रमाणात मनुष्यबळ तैनात केले नाही. “स्टेडियम आणि आसपासच्या रस्त्यांवर लाखोंची गर्दी उसळली होती, ज्यामुळे पोलिसांसाठी जमाव नियंत्रण कठीण झाले” असा वृत्तांत CricTracker ने दिला crictracker.com. सामन्यानंतर अवघ्या काही तासांत सोशल मीडियावर आरसीबीने चाहत्यांना दिलेला आवाहनही या गर्दीला कारणीभूत ठरला असल्याचे नंतर समोर आले news.abplive.comnews.abplive.com.
• अपुरे प्रवेशनियंत्रण व सुरक्षा व्यूहरचना: स्टेडियमच्या आत आणि बाहेर पुरेशा बॅरिकेडस् आणि मार्गदर्शक फलक नव्हते. कोणत्या गेटने प्रवेश, पासधारकांची वेगळी व्यवस्था आदी बाबींची तयारी कमकुवत ठरली. पोलिसांनी गर्दी नियोजनाबाबत आधीच धोका व्यक्त केला होता; तरीही आयोजकांनी योग्य त्या बचाव उपाययोजना केल्या नाहीत, असा ठपका एफआयरमध्ये ठेवण्यात आला indiatoday.inindiatoday.in. ज्या प्रवेशद्वारांवर सर्वसाधारण लोक अनियंत्रितपणे थेट येऊ शकत होते, तिथे अतिरिक्त सुरक्षा आणि अडथळे नव्हते.
• मोफत पासचे अतिवाटप आणि गेट बंद करण्याची वेळ: कार्यक्रमासाठी मर्यादित मोफत प्रवेश-पास ऑनलाइन दिल्याचा दावा असला तरी प्रत्यक्षात अनेक जणांना काहीतरी पास मिळाले होते किंवा नुसत्याच अफवा होत्या. काही अहवाल सांगतात की आवश्यकतेपेक्षा खूप जास्त पास वितरित झाले, ज्यामुळे निर्धारित क्षमतेहून बाहेर गर्दी वाढली uniindia.com. परिणामी, दुपारी अंदाजे साडेतीन-चारच्या सुमारास पोलिस व सुरक्षा कर्मचाऱ्यांनी परिस्थिती हाताबाहेर जातेय पाहून सर्व गेट बंद केले आणि ज्यांच्याकडे पास असूनही अनेकांना प्रवेश नाकारला गेला sports.ndtv.com. यामुळे असंतोष वाढला आणि लोक जबरदस्तीने आत घुसण्याचा प्रयत्न करू लागले.
• पोलिसांचे कठोर हस्तक्षेप: गोंधळ वाढत जाताच काही ठिकाणी पोलिसांनी जमाव पांगवण्यासाठी लाठीचार्ज केला. चाहते सांगतात की “आमच्याकडे तिकीट होतं तरीही आम्हाला आत जाऊ दिलं नाही आणि अचानक पोलिसांनी रस्ते बंद करून आम्हाला मारहाण करण्यास सुरुवात केली”, अशी व्यथा एका उपस्थित चाहत्याने व्यक्त केली sports.ndtv.com. मुख्य प्रवेशद्वाराजवळ लागलेल्या लाठीचार्जमुळेही पळापळ व गोंधळ वाढला. या धक्कादायक प्रसंगात महिला व लहान मुलेदेखील चेंगराचेंगरीला बळी पडली. काही महिलांच्या शुद्धी हरपल्या, तर अनेक लोक खाली पडल्यावर त्यांच्यावर अन्य घाबरलेल्या चाहत्यांच्या पायांची तुडवळ झाली sports.ndtv.com. एकूणच, अयोग्य नियोजन, अपुरी साधने आणि प्रत्यक्ष प्रसंगात घडलेल्या चुका यांचा मिळून भीषण परिणाम झाला आणि निरपराध जीव गेले.

कर्नाटक सरकारची प्रतिक्रिया आणि कायदेशीर कारवाई

घटनेनंतर कर्नाटक राज्य सरकारने तातडीने पावले उचलली. मुख्यमंत्री सिद्धरामय्या यांनी पुढाकार घेत परिस्थिती हाताळली आणि तपासाच्या सूचना दिल्या. मुख्यमंत्र्यांनी मृतांच्या कुटुंबियांसाठी प्रत्येकी ₹१० लाखांची मदत जाहिर केली coastaldigest.com. तसेच जखमींच्या उपचार खर्चाची व्यवस्था करण्याचे आश्वासन दिले. “ही अत्यंत दुर्दैवी घटना असून दोषींवर कडक कारवाई केली जाईल,” असे सरकारकडून सांगण्यात आले. राज्य गृहमंत्रालयानेही उच्चस्तरीय चौकशीचे आदेश दिले आहेत. बंगळुरू पोलिसांनी तत्काळ गुन्हा दाखल करून कायदेशीर प्रक्रिया सुरू केली.

पहिल्यांदा घटना घडल्याच्यादिवशीच (५ जून) कब्बन पार्क पोलिस ठाण्यात एफआयआर नोंदवण्यात आला timesofindia.indiatimes.com. या प्रथम माहिती अहवालात आरसीबी फ्रँचायझीचे अधिकृत प्रतिनिधी, कार्यक्रम आयोजित करणारी डीएनए एंटरटेनमेंट कंपनी, तसेच कर्नाटक राज्य क्रिकेट संघटनेची (KSCA) कार्यकारिणी यांना मुख्य आरोपी नामनिर्देशित करण्यात आले आहे indiatoday.in. पोलिसांनी भारतीय दंड संहितेच्या नव्या समांतर कायद्यात (भारतीय न्याय संहिता – BNS) वर्णन केलेल्या अनेक गंभीर कलमांखाली गुन्हे दाखल केले आहेत indiatoday.in. यामध्ये हेतूपुरस्सर हत्या न करता झालेला मनुष्यवध (कलम १०५), मानवी जीवितास धोका उत्पन्न करणारी कृत्ये (कलम 125(1)(2)), चुकीच्या/धोकादायक मार्गाने इजा आणि गंभीर इजा करणे (कलम 118) तसेच बेकायदेशीर संमेलनातून घडलेल्या अपराधांची जबाबदारी (कलम 190) आदी तरतुदींचा समावेश आहे indiatoday.in. गंभीर स्वरूपाच्या या कलमांमुळे दोषींना कडक शिक्षा होऊ शकते. पोलिस निरीक्षक गिरीश ए.के. यांनी फिर्याद नोंदवली असून कार्यक्रम आयोजकांच्या निष्काळजीपणामुळेच ही दुर्दैवी घटना घडल्याचा ठपका ठेवला गेला आहे indiatoday.in.

या प्रकरणाचा तपास आता राज्य गुन्हे अन्वेषण विभागाकडे (CID) सोपवण्यात आला आहे. कर्नाटक सरकारने गुन्हे अन्वेषण विभागात विशेष तपास पथक (SIT) गठित करून सखोल चौकशीचे आदेश दिले आहेत indiatoday.in. या पथकाकडून घटनास्थळावरील सर्व पुरावे, सुरक्षा व्यवस्था, आयोजक-प्रशासन यांच्यातील संkommunication इत्यादी बाबींची तपासणी सुरू आहे. कर्नाटक उच्च न्यायालयानेही या प्रकरणाची स्वतःहून दखल घेत राज्य सरकारला १० जूनपर्यंत सविस्तर अहवाल सादर करण्याचे निर्देश दिले आहेत timesofindia.indiatimes.com. न्यायालयाच्या हस्तक्षेपामुळे तपास अधिक गतिमान होण्याची शक्यता आहे.

दरम्यान, पोलिसांनी काही जबाबदार व्यक्तींना अटकही केली आहे. आरसीबी संघाचा विपणन प्रमुख निखिल सोसाले याला पोलिसांनी अटक केली आहे. तो घटना घडल्यानंतर दुसऱ्या दिवशी बंगळुरूहून मुंबईला जात असताना विमानतळावर ताब्यात घेतल्याची माहिती आहे sports.ndtv.com. एकूण चार जणांना अटक झाल्याचे सांगितले जाते, ज्यात कार्यक्रम आयोजनाशी संबंधित इतर काही जणांचा समावेश आहे sports.ndtv.com. या अटकसत्रामुळे आयोजकांवरील वर्तुळ आणखी घट्ट होत असल्याचे चित्र आहे.

कर्नाटक राज्य क्रिकेट संघटनेत (KSCA)देखील या घटनेचे पडसाद उमटले. केएससीएचे सचिव ए. शंकर आणि खजिनदार ई. एस. जयराम यांनी नैतिक जबाबदारी स्वीकारत आपल्या पदाचा राजीनामा दिला आहे sports.ndtv.com. “गेल्या दोन दिवसांत घडलेल्या अनपेक्षित आणि दुर्दैवी घटनांमुळे, आमची थेट भूमिका मर्यादित असली तरी नैतिक जबाबदारी स्वीकारून आम्ही दिनांक ६ जून २०२५ रोजी सचिव आणि खजिनदार पदाचा राजीनामा संघटनेच्या अध्यक्षांकडे सुपूर्द केला आहे,” असे त्यांनी आपल्या पत्रात नमूद केले sports.ndtv.com. संघटनेतील सर्वोच्च पदांच्या या राजीनाम्यांमुळे प्रशासनात खळबळ माजली असून, दोषारोपांमध्ये स्थानिक संघटनेची चूक मान्य करण्याचा हा प्रयत्न म्हणूनही त्याकडे पाहिले जाते.

RCB फ्रँचायझी आणि KCAची भूमिका – दुर्लक्ष झाले का?

या संपूर्ण प्रकरणात आरसीबी फ्रँचायझी आणि कर्नाटक क्रिकेट असोसिएशन (KCA/KSCA) या दोघांचीही भूमिका संशयाच्या भोवऱ्यात सापडली आहे. आयपीएल विजयाचा उत्सव चाहत्यांसोबत साजरा करण्याची कल्पना निःसंशय चांगली होती, परंतु तिची अंमलबजावणी करताना जबाबदारांनी सुरक्षिततेच्या प्राथमिक निकषांकडे दुर्लक्ष केले का, हा मुख्य प्रश्न आहे. पोलिसांनी दाखल केलेल्या एफआयआरनुसार आयोजकांचा “निष्काळजीपणा आणि गर्दी नियंत्रणातील हलगर्जीपणा” हा थेट या मृत्यूंना कारणीभूत ठरला indiatoday.inindiatoday.in. आरसीबी फ्रँचायझीला यात प्रधान आरोपी करण्यात आले आहे आणि केएससीए व डीएनए एंटरटेनमेंट हे अनुक्रमे दुसरे व तिसरे आरोपी ठरले आहेत indiatoday.in. यावरून सूचित होते की क्रिकेट संघ आणि स्थानिक संघटना दोघांनीही आवश्यक खबरदारी घेण्यात त्रुटी दाखवल्या.

विश्लेषक आणि चाहत्यांचे मत आहे की आरसीबी व्यवस्थापनाने उत्सवाच्या आनंदात सुरक्षिततेला कमी लेखलं. “विजय सोहळा हा खासगी स्वरूपाचा असला तरी सार्वजनिक सुरक्षेची जबाबदारी निसरडीपणे घेता येत नाही,” अशी टीका अनेकांनी केली आहे. उदाहरणार्थ, मर्यादित पासेस असूनही आरसीबीने आपल्या सोशल मीडिया पोस्टमध्ये प्रचंड जनसमुदाय जमल्याचा उल्लेख “शुद्ध प्रेम” असा करत उत्साह व्यक्त केला होता news.abplive.comnews.abplive.com. हा पोस्ट कार्यक्रमादरम्यान आरसीबीच्या अधिकृत एक्स (ट्विटर) अकाउंटवर आला आणि त्यावर तातडीने चाहत्यांनी संतप्त प्रतिक्रिया दिल्या. “११ जणांचा बळी गेलाय आणि तुम्ही अजूनही सेलिब्रेशनचे पोस्ट टाकताय – लाज वाटली पाहिजे,” अशी खरमरीत प्रतिक्रिया एका यूजरने दिली news.abplive.com. या पोस्टनंतर आरसीबीवर सोशल मीडियात ताशेरे ओढले गेले, आणि #HaveSomeShame असा हॅशटॅग देखील ट्रेंड होताना दिसला news.abplive.com.

आरसीबी आणि केएससीएने मात्र घटना घडल्यानंतर तत्काळ दुःख व्यक्त केले आणि जबाबदारीची भावना दर्शवली. आरसीबी संघाने “घटनेने आम्हाला फार वेदना आणि दु:ख झाले आहे” अशी प्रतिक्रिया देत जाहीर माफीनामा सादर केला crictracker.com. संघाच्या व्यवस्थापनाने प्रत्येक मृत चाहत्याच्या कुटुंबाला ₹१० लाखांची मदत जाहीर केली तसेच “RCB Cares” नावाने एक निधी स्थापन करून जखमी समर्थकांच्या उपचारासाठी सहाय्य देऊ केले आहे coastaldigest.com. हा आर्थिक मदत उपक्रम आरसीबीकडून आपल्या चाहत्यांविषयीची बांधिलकी दर्शवतो. तथापि, अनेकांचे म्हणणे आहे की केवळ नुकसानभरपाई पूरेशी नाही; भविष्यात अशा चुकांची पुनरावृत्ती होऊ नये याची खबरदारी महत्त्वाची आहे.

स्थानिक क्रिकेट संघटना KSCAची भूमिकाही चौकशीत आहे. मैदान उपलब्ध करून देणे, लोकव्यवस्था पाहणे, पोलिसांशी समन्वय साधणे या बाबींची जबाबदारी त्यांची होती. KSCAचे सचिव व खजिनदार यांनी राजीनामा देऊन नैतिक जबाबदारी स्वीकारली असली तरी, त्यांनी आपल्या पत्रात “आमची भूमिका मर्यादित होती” असेही नमूद केले आहे sports.ndtv.com. यावरून काहींनी ही घटना मुख्यत्वे आरसीबीच्या आयोजक मंडळावर सोपवण्याचा प्रयत्न सुरु असल्याचे म्हटले. परंतु तळागाळातील चाहत्यांसाठी संघ असो की संघटना – दोन्हीही त्या आनंदसोहळ्याचे आयोजक होते. त्यामुळे या दुर्लक्षाची सामाईक जबाबदारी दोघांनाही घेतलीच पाहिजे, अशी सार्वत्रिक भावना आहे. पोलिस तपास, न्यायालयीन सुनावणी यातून नेमकी चूक कोणाकडून, कुठे आणि कशी झाली याचा उलगडा होईलच; पण या प्रकरणाने संघ-प्रशासन यांनी भविष्यात चाहत्यांच्या सुरक्षेला सर्वतोपरी प्राधान्य द्यावे, हा धडा कठोरपणे शिकवला आहे.

BCCI चे पुढचे पाऊल – IPL 2026 मधून बंदी शक्य?

या अभूतपूर्व दुर्घटनेनंतर देशभरातील क्रिकेट समुदायाचे लक्ष बीसीसीआयकडे (भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळ) वळले आहे. आयपीएलसारख्या भव्य स्पर्धेच्या एका संघाच्या विजय सोहळ्यात झालेल्या या दुर्घटनेवर बीसीसीआयने काय भूमिका घ्यावी, याबाबत अनेक तर्क-वितर्क लावले जात आहेत. तत्त्वतः, संघांच्या खासगी विजय समारंभांचे आयोजन हा संबंधित फ्रँचायझी आणि स्थानिक प्रशासनाचा विषय असतो. बीसीसीआय थेट अशा कार्यक्रमांचे आयोजन करत नाही. “हा आरसीबीचा खासगी सोहळा होता, पण बीसीसीआयसाठी क्रिकेटमधील प्रत्येक घडामोड महत्त्वाची आहे,” असे बीसीसीआय सचिव देवजीत सैकिया यांनी स्पष्ट केले sports.ndtv.comsports.ndtv.com. चाहत्यांचे जीव जाणे ही अत्यंत गंभीर बाब असल्याने BCCI देखील “नि:पक्षपाती प्रेक्षक म्हणून गप्प बसू शकत नाही” अशी त्यांची ठाम भूमिका आहे sports.ndtv.com.

बीसीसीआयने आता सर्व संघांसाठी विजय सोहळ्यांबाबत नवे मार्गदर्शक नियम आणण्याचा विचार सुरू केला आहे sports.ndtv.com. अशा कोणत्याही सार्वजनिक कार्यक्रमापूर्वी योग्य परवानग्या, सुरक्षाव्यवस्था, क्षमतेचे भान आणि आपत्कालीन प्रतिक्रिया योजना अवलंबणे बंधनकारक केले जाऊ शकते. बीसीसीआय सचिवांनी सूचित केले की “कधीतरी आम्हालाच पाऊल उचलावे लागेल” – मोठ्या कार्यक्रमांना नियंत्रित करण्यासाठी आम्ही नियमावली तयार करणार आहोत sports.ndtv.com. यामुळे भविष्यात कोणत्याही संघाने मोठा विजय साजरा करताना बीसीसीआयच्या मार्गदर्शक सूचनांचे पालन करावे लागेल.

काही अहवालांत असा दावा करण्यात आला की, बीसीसीआय आरसीबी फ्रँचायझीविरुद्ध कडक कारवाईवरही विचार करीत आहे. सोशल मीडियावर संतप्त चाहत्यांनी #BanRCB सारखी हॅशटॅग चालवून २०२६ साली आरसीबीला आयपीएलमधून काही काळासाठी निलंबित करण्याची मागणी देखील केली आहे. वास्तवात अद्याप बीसीसीआयने अशा कोणत्याही बंडखोरीविषयक कारवाईचे संकेत दिलेले नाहीत. उलट, “जवळपास १८ वर्षांनी आरसीबीने जे साध्य केलं ते असा काळवंडून गेलं आहे, त्यातून धडा घेऊन पुढे जावं लागेल,” असे सूर काही बीसीसीआय अधिकाऱ्यांनी व्यक्त केले आहेत. बीसीसीआयसाठीही ही घटना एक इशारा आहे की आयपीएलचा भार वाढल्याने त्यांचे दायित्वही आता खेळापुरते मर्यादित नसून चाहत्यांच्या सुरक्षिततेपर्यंत विस्तारले आहे.

तथापि, आरसीबीवर आयपीएल 2026 साठी बंदी घालण्याचा पर्याय फारच टोकाचा आणि अद्वितीय ठरेल. यापूर्वी आयपीएल इतिहासात चेन्नई सुपर किंग्ज आणि राजस्थान रॉयल्स यांच्यावर दोन वर्षांची बंदी घालण्यात आली होती, परंतु त्याचे कारण सामना फिक्सिंग आणि सट्टेबाजी प्रकरण होते – जे खेळाशी संबंधित भ्रष्टाचार होते. चाहत्यांच्या सुरक्षिततेप्रती दुर्लक्षासाठी एखाद्या संघाला निलंबित करण्याची मिसाल अजून नाही. त्यामुळे अशी बंदी घालण्याआधी बीसीसीआय अनेक गोष्टी विचारात घेईल – जसे की दोष नि:संशय सिद्ध होणे, न्यायालयीन प्रक्रिया, फ्रँचायझीचा जबाबदार अधिकारी व व्यवस्थापन बदलणे इत्यादी. याशिवाय बंदीमुळे पुन्हा हजारो चाहत्यांवर आणि इतर खेळाडूंवरही परिणाम होईल, ज्यांनी काहीही चूक केलेली नाही. म्हणूनच अधिक संभाव्य मार्ग म्हणजे बीसीसीआयतर्फे आरसीबीला मोठा आर्थिक दंड, भविष्यातील कार्यक्रमांसाठी कडक अटी आणि मैदान व्यवस्थापनाबाबत नियमावली लागू करणे.

बीसीसीआयने सध्या प्राथमिक स्तरावर “आम्ही या प्रकरणाकडे डोळेझाक करू शकत नाही” अशी कडक प्रतिक्रिया दिली आहे sports.ndtv.com. पुढील आयपीएल संचालन परिषदेच्या बैठकीत या घटनेवर सविस्तर चर्चा होण्याची शक्यता आहे. सुरक्षितता हेच सर्वात महत्त्वाचे या तत्त्वावर सर्व संघ, राज्य संघटना आणि बीसीसीआय यांची एकमत होताना दिसत आहे. आयपीएलच्या वाढत्या लोकप्रियतेसोबत जबाबदारीही वाढली असून, भविष्यात कोणत्याही संघाच्या विजयाच्या उत्सवाचे रूपांतर शोकसंगतीत होऊ नये यासाठी बीसीसीआय आवश्यक ती पावले उचलेल, अशी अपेक्षा आहे.

सोशल मीडियावरील प्रतिक्रिया

या हादरवून सोडणाऱ्या घटनेनंतर सोशल मीडियावर शोक, संताप आणि निराशा अशा सर्वच प्रकारच्या प्रतिक्रिया उमटल्या. अनेक चाहत्यांनी मृतांच्या कुटुंबियांप्रती आपल्या सहवेदना व्यक्त केल्या. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी स्वतः ट्विटरवर “बंगळुरूतील दुर्दैवी अपघात हृदयविदारक आहे. ज्यांनी आप्तस्वकीय गमावले त्यांच्यासोबत माझे विचार आहेत. जखमी लवकर बरे होवोत,” असे म्हणत शोक व्यक्त केला crictracker.com. भारतीय क्रिकेटविश्वातील दिग्गजांनीही दुःख व्यक्‍त केले – सचिन तेंडुलकर, इरफान पठाण, आर. पी. सिंग यांसारख्या माजी खेळाडूंनी ट्विटरद्वारे श्रद्धांजली अर्पण केली crictracker.comcrictracker.com. सचिनने लिहिले की “बंगळुरूच्या चिन्नास्वामी स्टेडियमवर जे घडले ते अति दुःखद आहे. प्रत्येक प्रभावित कुटुंबियास माझे हृदयपूर्वक संवेदना” crictracker.com.

दुसरीकडे, अनेक सर्वसामान्य चाहत्यांनी संघ आणि स्थानिक प्रशासनाविरुद्ध रोष व्यक्त केला. सोशल मीडियावर #RCBStampede, #ChinnaswamyTragedy अशी हॅशटॅग ट्रेंड होत राहिली. विशेषतः आरसीबीच्या अधिकृत सोशल मीडिया खात्याने आरंभात केलेल्या उत्सवी पोस्टवर लोकांनी तीव्र शब्दांत टीका केली. “Still you are posting the celebration… Shame on you. This is really sad and disgusting” अशा शब्दांत एका चाहत्याने आपल्या भावना व्यक्त केल्या होत्या news.abplive.com. अनेकांनी “या दुर्दैवी घटनेची जबाबदारी स्वीकारून आरसीबी आणि सरकारने चाहत्यांची माफी मागितली पाहिजे” अशी मागणी केली. काही संतप्त लोकांनी तर आरसीबीच्या प्रमुख खेळाडूंवरसुद्धा टीका करण्यास सुरुवात केली. उदाहरणार्थ, घटनाक्रमात विराट कोहलीचा काही तरी दोष आहे असा अपप्रचार करून #ArrestKohli असा विचित्र ट्रेंडदेखील काही काळ सुरु झाला cricket.one. तथापि, अनेक सुजाण चाहत्यांनी या अफवांना विरोध करून “खेळाडूंऐवजी आयोजक आणि सुरक्षा व्यवस्थेने जबाबदारी घ्यावी” असे सांगितले cricket.one. विराट कोहली याच्यासह संपूर्ण आरसीबी संघाने सोशल मीडियावर आपल्या चाहत्यांच्या मृत्यूसंदर्भात दुःख व्यक्त केले आहे. विराटने एका पोस्टद्वारे “या बातमीने मी पूर्णपणे व्यथित झालो असून मृतांच्या कुटुंबियांप्रती मनापासून शोक व्यक्त करतो” अशी भावना व्यक्त केली timesofindia.indiatimes.comcricket.one.

सोशल मीडियावरील वातावरण जरी संतप्त असले तरी बऱ्याच जणांनी प्रसंगावधान राखत मदतीचे हातही पुढे केले. काही स्वयंसेवी गटांनी ट्विटरवरून रक्तदात्यांची माहिती देत जखमींसाठी मदतीचे आवाहन केले. बंगळुरूतील नागरिकांनी रुग्णालयांमध्ये जाऊन जखमींची चौकशी केली. क्रिकेट समुदायातील अनेकांनी “चाहते हे आपल्या खेळाचे हृदय आहेत, त्यांचे रक्षण करणे आपली जबाबदारी आहे” असे सांगून अशा घटना पुन्हा होऊ नयेत यासाठी आवाहन केले crictracker.com.

एकंदर पाहता, सोशल मीडियावरचा संताप आणि दु:ख हा प्रशासक, संघ आणि सरकारसाठी एक इशारा आहे. चाहते खेळाडूंवर निस्सीम प्रेम करतात, पण त्याबदल्यात त्यांच्या सुरक्षिततेची अपेक्षा ठेवतात. या प्रतिक्रियांमधूनच पुढील बदलांची मागणी उमटत आहे.

IPL कार्यक्रमांच्या सुरक्षिततेवर आणि फ्रँचायझीच्या जबाबदारीवर व्यापक परिणाम

या दुर्घटनेचे पडसाद आयपीएल आणि एकूणच क्रीडा आयोजकांच्या सुरक्षाविषयक दृष्टिकोनावर दूरगामी परिणाम करणारे ठरतील. भारतातील क्रीडा इतिहासात ही घटना सर्वात मोठ्या चाहताप्राणीत आपत्तींपैकी एक मानली जात आहे. क्रिकेट हा देशातील कोट्यवधी लोकांच्या भावना जोडणारा खेळ आहे. अशा परिस्थितीत एखाद्या सामना किंवा विजय समारंभात चाहत्यांचा जीव जाणे ही अतिशय गंभीर बाब आहे. त्यामुळे आता प्रत्येक आयपीएल संघ आणि स्थानिक प्रशासनाला आपल्या आयोजकीय पद्धतींचा पुनर्विचार करावा लागणार आहे.

पहिला परिणाम म्हणून, मोठ्या क्रीडा कार्यक्रमांसाठी सुरक्षितता मानके आणि प्रोटोकॉल अधिक कडक केले जातील. आयपीएल सामन्यांच्या वेळच्या सुरक्षा व्यवस्थेत भारतीय क्रिकेट मंडळाने आधीच कडक नियम लागू केले आहेत. तशाच धर्तीवर आता सामना संपल्यानंतर होणारे विजय जल्लोष, रोड शो किंवा सार्वजनिक समारंभ यांसाठीही नियमन येईल. यामध्ये कार्यक्रमाआधी सविस्तर सुरक्षा आराखडा सिद्ध करणे, पोलिस व आपत्ती व्यवस्थापन दलाशी समन्वय ठेवणे, प्रवेशपत्रांचे काटेकोर नियमन, आपत्कालीन सेवा (ॲम्ब्युलन्स, वैद्यकीय पथक) तत्पर ठेवणे, आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे क्षमता ओलांडणारी गर्दी होऊ न देणे हे मुद्दे अग्रक्रमाने पाहावे लागतील.

फ्रँचायझींच्या जबाबदारीच्या दृष्टिनेही मोठा बदल अपेक्षित आहे. आतापर्यंत संघ त्यांच्या विजयाचा उत्सव हा चाहत्यांसाठी आभार प्रदर्शन म्हणून मुक्तपणे आयोजित करत. पण आता या घटनेनंतर “विजयोत्सव साजरा करणे म्हणजे केवळ जल्लोष नव्हे, तर एक गंभीर जबाबदारी” अशी जाणीव सर्व फ्रँचायझींना झाली आहे. आपल्या चाहत्यांची सुरक्षा ही त्या उत्सवाचा अविभाज्य भाग आहे, हे ध्यानी घेऊनच अशा कार्यक्रमांची आखणी करावी लागणार आहे. भविष्यात कोणताही संघ अशा खुले कार्यक्रमाची घोषणा करताना स्थानिक प्रशासन आणि पोलिसांची परवानगी व मदत घेऊनच कार्यक्रमाचे स्वरूप ठरवेल अशी अपेक्षा आहे.

या दुर्घटनेने अजून एक व्यापक प्रश्न निर्माण केला – प्रशासन विरुद्ध फ्रँचायझी अधिकारक्षेत्र. खासगी फ्रँचायझी कार्यक्रमांमध्ये सरकारी हस्तक्षेपाची मर्यादा किती, हा मुद्दाही चर्चिला गेला. बंगळुरू प्रकरणात राज्य सरकार स्वतः पुढाकार घेऊन विधासौधेत सत्कार आयोजित करत होते, त्यामुळे सरकारचाही यात वाटा होता. पुढे कोणत्याही अशा सोहळ्यात जबाबदारीची सीमारेषा स्पष्ट आखावी लागेल. “हा सरकार-आयोजित फोटोसेशन होता” अशी टीका विरोधकांनी कर्नाटक सरकारवर केली आहे thenewsminute.com. म्हणूनच, फ्रँचायझी आणि स्थानिक सरकार यांच्यातील समन्वय अधिक स्पष्ट आणि लेखी स्वरूपात असावा, जेणेकरून आपत्तीच्या वेळी जबाबदारी निश्चीत करता येईल.

सुदैवाने, भारतात पूर्वी अशा विजय जल्लोषात मोठी दुर्दैवी घटना घडली नव्हती. परंतु परदेशात किंवा इतर क्रीडाप्रकारात अशा घटना झाल्या आहेत आणि त्यानंतर कठोर सुधारणा अमलात आणल्या गेल्या आहेत. या प्रसंगातून भारतीय क्रीडा प्रशासकांनीही शिकून तातडीने आवश्यक ते बदल घडवावेत. “क्रिकेट हा खेळ जितका चाहत्यांचा आहे, तितकाच त्यांच्या सुरक्षिततेचा प्रश्नही समीप आहे”, अशी भावना व्यक्त होत आहे. आयपीएलसारख्या भव्य स्पर्धेत भावना अनावर होऊन प्रचंड गर्दी जमणे स्वाभाविक असते. त्यामुळे तशा प्रमाणात नियोजनही ताळ्यावर असावे लागेल. ही जबाबदारी संघ-मालक, स्थानिक क्रिकेट संघटना, महानगरपालिका, पोलिस आणि बीसीसीआय सगळ्यांची मिळून आहे.

या घटनेने फ्रँचायझींच्या उत्तरदायित्वाची नवीन व्याख्या घडवली आहे. मैदानावरील खेळ जिंकण्याइतकीच मैदानाबाहेरची जबाबदारी जिंकावी लागेल. चाहत्यांचा विश्वास आणि प्रेम टिकवायचे असेल तर त्यांच्या जीविताला प्राधान्य द्यावेच लागेल. आरसीबीसाठी हा धडा फार कठोर आहे – आपल्या पहिल्यावहिल्या आयपीएल विजयानंतर लगेच असा कलंक लागणे हे दुर्दैवी असले तरी यातून सकारात्मक बदल घडले तरच त्या ११ चाहत्यांना खरी श्रद्धांजली ठरेल.

निष्कर्ष – सुधारणा आणि पीडितांसाठी सहवेदनेची गरज

बंगळुरूच्या चेंगराचेंगरीत ११ कुटुंबांचे विश्व उध्वस्त झाले. ज्यांनी आपल्या आवडत्या संघाच्या विजयाचा आनंद साजरा करण्यासाठी घर सोडले, ते पुन्हा परतलेच नाहीत. या हृदयद्रावक प्रसंगाने संपूर्ण देशाला हादरवून सोडले. आता गरज आहे ती दुःखाला शक्तीत रूपांतरित करण्याची – सुधारणा अमलात आणून भविष्यात अशी शोकांतिका पुन्हा होऊ नये याची काळजी घेण्याची. कर्नाटक सरकारने तत्परतेने जखमी व मृतांच्या कुटुंबियांस मदत जाहीर केली, दोषींवर कारवाईचा धडाका घेतला हे योग्य दिशेने उठवलेले पाऊल आहे. बीसीसीआयनेही आपल्या पातळीवर सुरक्षेविषयी नवी दृष्टी आणण्याचे संकेत दिले आहेत. पण या सगळ्याबरोबरच महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे पीडितांना न्याय मिळवून देणे आणि त्यांच्याप्रती सहवेदना दाखवणे.

या दुर्घटनेतील जबाबदार जे कोणी असतील त्यांना कायदेशीर शिक्षा होईलच, पण त्याहूनही मोठा बदल म्हणजे व्यवस्थेत सुधारणा करणे. सरकारी यंत्रणा, क्रीडा संघटना आणि खाजगी फ्रँचायझी यांनी मिळून आपत्ती व्यवस्थापनाच्या नियमावल्या बनवाव्यात. गर्दी ही आपली शक्ती असते, तीच जर आपत्ती बनू लागली तर आपण कुठेतरी चूकतो आहोत, हे या प्रसंगाने दाखवून दिले. त्यामुळे प्रेक्षकांची सुरक्षितता हा कोणत्याही कार्यक्रमाचा केंद्रबिंदू झाला पाहिजे.

अखेरीस, क्रिकेट हा खेळ फक्त रन आणि विक्रमेंसाठी नव्हे तर चाहत्यांच्या भावनांसाठी ओळखला जातो. त्या भावना जपण्यासाठी त्यांच्या सुरक्षिततेचे व संरक्षणाचे भक्कम बांधणी करावी लागेल. बंगळुरूतील चेंगराचेंगरीने जरी काळा ठसा उमटवला असला, तरी त्यातून आपण उज्ज्वल आणि सुरक्षित भविष्याची शिकस्त करू शकतो. ज्या ११ जीवांनी आपला प्राण गमावला, त्यांची आठवण आपल्या कृतीतून जागवू या – पुढील विजय सोहळे जल्लोषात तर नक्कीच साजरे होतील, पण ते जबाबदारीच्या कठोर चौकटीत सुरक्षितपणे पार पडतील, अशी खात्री करण्यासाठी आता सगळ्यांनीच एकत्र यावे लागेल. पीडित परिवारांविषयी सहानुभूती दाखवतानाच त्यांच्या सदोष मृत्यूस कारणीभूत ठरलेल्यांना योग्य धडा मिळेल आणि भविष्यकाळात असे कोणाचेही लेकरू, भाऊ, बहीण, पालक घरी परत न येण्याची दुर्दैवी वेळ येणार नाही, यासाठी आपण कटिबद्ध राहूया. आरसीबी आयपीएल विजयानंतरची चेंगराचेंगरी ही शेवटची दुर्घटना ठरो – आता सुधारणा, जबाबदारी आणि सुरक्षितता या त्रिसूत्रीनेच पुढचे पर्व लिहिले जावे हीच सर्वांची प्रार्थना.